An Chéad Lch. Lch. Roimhe Seo (CUID IV. Foralacha Generalta i dTaobh Faoisimh fe sna Coda san Roimhe seo den Acht so.) Ar Aghaidh (CUID VI. Cumhnanta i Leasanna.)

55 1931

ACHT UM THIARNAÍ TIGHE AGUS TIONÓNTAITHE, 1931

CUID V.

Foralacha Speisialta i dTaobh Leasanna Togala.

Léasanna tógála agus léasanna dílse.

46. —(1) Sa Chuid seo den Acht so cialluíonn an abairt “léas tógála” léas go gcólíontar ina thaobh na coinníollacha uile seo leanas, sé sin le rá:—

(a) gur i líomatáiste baile atá an talamh ar fad a haistrítear leis an léas san;

(b) go bhfuil buan-fhoirgintí ar an talamh san agus go bhfuil an chuid den talamh san ná fuil fé sna foirgintí sin ag dul leis na foirgintí sin;

(c) nách feabhsú do réir bhrí an Achta so na buan-fhoirgintí sin;

(d) gurb é do thóg na buan-fhoirgintí sin ná an té do bhí, le linn a dtógála, i dteideal leasa an léasaí fén léas san;

(e) nách contrárdha do chumhnant, do choinníoll, ná do chó-aontú sa léas san do tógadh na buan-fhoirgintí sin.

(2) Sa Chuid seo den Acht so cialluíonn an abairt “léas dílse” léas atá do réir na gcoinníoll uile seo leanas, sé sin le rá:—

(a) gur fo-léas (díreach no nea-dhíreach) fé léas tógála an léas san; agus

(b) gurb é talamh a haistrítear leis an léas san ná an talamh go léir no cuid den talamh atá sa léas tógála san; agus

(c) gurb é téarma an léasa san ná téarma atá chó fada le pé tréimhse no níos sia ná pé tréimhse acu so leanas is giorra, sé sin le rá, fiche bliain no dhá dtrian téarma an léasa thógála san, agus a bheidh, in aon chás, caithte ar dhul in éag don léas tógála san no cúig bliana ar a mhéid roimhe sin; agus

(d) gur chuid de chomhaoine déanta an léasa san an léasaí d'íoc suime airgid (seachas cíos) leis an léasóir le linn an léasa san do dheonadh no díreach roimhe sin no gur chuid den chomaoine sin an léasaí do chaitheamh suime airgid ar an áitreabh a haistrítear leis an léas san no gur chuid den chomaoine sin an t-íoc san agus an caitheamh san; agus

(e) nár lugha an tsuim airgid sin do híocadh no do caitheadh amhlaidh no iomlán na suimeanna airgid sin do híocadh agus do caitheadh amhlaidh fé seach (pe'ca aca é) ná méid a bheadh cúig uaire déag chó mór le suim bhliantúil an chíosa no an chíosa ba mhó do cuireadh ar cosnamh leis an léas san.

Ceart chun léasa fhrithdhílse.

47. —(1) Aon uair laistigh de sheacht mbliana roimh dhul in éag do léas tógála, beidh éinne bheidh i seilbh an tailimh no aon choda den talamh a bheidh sa léas san agus gur fén léas tógála san no fé léas dhílse bheidh sé ar seilbh aige, beidh sé i dteideal, fé réir forálacha na Coda so den Acht so agus ar fháil an toilithe (más aon cheann é) is gá do réir an ailt seo, léas frith-dhílse ar an talamh san a bheidh ina sheilbh agus ar seilbh aige amhlaidh mar adubhradh d'fháil, ón té do gheibheann (ar aon tslí seachas mar ghníomhaire do dhuine eile) an cíos do cuireadh ar cosnamh leis an léas tógála san, ar na téarmaí socruítear leis an gCuid seo den Acht so no socrófar fúithe.

(2) Ní bheidh sé riachtanach do dhuine adéarfaidh go bhfuil teideal aige fén alt so chun léasa fhrith-dhílse ar thalamh toiliú ar bith d'fháil chun crícheanna an fho-ailt sin roimhe seo den alt so má bhíonn an duine sin i seilbh an tailimh sin uile no más rud é nách seilbh fé léas dhílse bheidh ag aon tionónta don duine sin a bheidh ar an talamh san no ar aon chuid de.

(3) Mara ndeinidh an fo-alt san roimhe seo den alt so duine adéarfaidh go bhfuil teideal aige fén alt so chun léasa fhrithdhílse ar thalamh do shaoradh o n-a bheith air toiliú ar bith d'fháil chun crícheanna an chéad fho-ailt den alt so, beidh sé riachtanach don duine sin toiliú chun an léasa fhrith-dhílse sin do dheonadh don duine sin d'fháil chun crícheanna an chéad fho-ailt sin o gach tionónta agus fo-thionónta (más ann dóibh) don duine sin ag a mbeidh an talamh san no aon chuid de fé léas dhílse.

(4) Má bhíonn léas tógála tar éis dul in éag laistigh de chúig bhliana roimh an Acht so do rith agus, le linn an Achta so do rith, go mbeidh an léasaí ag a mbeidh an léas san i seilbh an tailimh atá sa léas tógála san fé thionóntacht bhliantúil is iontuigthe as gníomhartha na bpáirtithe no mar thionónta ar thoil no gan aon tionóntacht nua do bheith faighte aige, beidh ag an léasaí sin agus ag gach duine atá i seilbh an tailimh sin no aon choda dhe fé thionóntacht bhliantúil is iontuigthe, ar léas dílse do dhul in éag, as gníomhartha na bpáirtithe, beidh acu fé seach, ar feadh sé mhí tar éis an Achta so do rith, na cearta céanna maidir le léas frith-dhílse d'fháil fén gCuid seo den Acht so do bheadh acu fé seach laistigh de sheacht mbliana roimh an léas tógála san do dhul in éag dá mbeadh an tAcht so i bhfeidhm an uair sin.

Téarmaí léasa fhrith-dhílse.

48. —(1) Má shocruíonn an Chúirt na téarmaí ar a ndeonfar léas frith-dhílse fén gCuid seo den Acht so beidh éifeacht ag na forálacha so leanas, sé sin le rá:—

(a) isé is ré don léas frith-dhílse sin ná téarma de naoi mbliana nóchad o dhul in éag don léas tógála dá mbeidh sé frith-dhílseach;

(b) an cíos a cuirfear ar cosnamh leis an frith-dhílse sin ní bheidh sé in aon chás níos lugha ná an cíos do cuireadh ar cosnamh leis an léas tógála san no, mara mbeidh sa talamh a bheidh sa léas frith-dhílse sin ach cuid den talamh a bheidh sa léas tógála san, pé cion, den chíos san do cuireadh ar cosnamh leis an léas tógála san, is ionchurtha le ceart ar an talamh san a bheidh sa léas frith-dhílse sin;

(c) fé réir na míre sin roimhe seo den fho-alt so isé cíos a cuirfear ar cosnamh leis an léas frith-dhílse sin ná an ceathrú cuid den mhór-chíos mar a mínítear san anso ina dhiaidh seo;

(d) isé rud é an mór-chíos ná an cíos is dóich leis an gCúirt do bhéarfadh léasaí toilteanach ná beadh i seilbh cheana féin agus do ghlacfadh léasóir toilteanach ar an talamh a bheidh sa léas frith-dhílse sin dá mba rud é, i ngach cás, go mbeadh an talamh san folamh le linn seilbhe air do thabhairt agus gur leor a mbeadh ann de thailte den tsórt chéanna chun an éilimh ortha do shásamh agus nár ghéire an comórtas umpa ná mar ba ghnáth agus ag féachaint do théarmaí eile an léasa fhrith-dhílse sin agus do chíos-luacha tailimh de shaghas an tailimh sin sa léas frith-dhílse sin atá suidhte i gcomhursanacht an tailimh sin, ach gan áird do thabhairt ar aon dea-thoil a bhaineann leis an talamh san a bheidh sa léas frith-dhílse sin;

(e) beidh gach cumhnant, coinníoll, agus có-aontú is gnáth sa léas frith-dhílse sin;

(f) féadfaidh an Chúirt a cheangal ar an té bheidh ar aigne bheith ina léasaí suim áirithe airgid do chaitheamh ar dheisiú na bhfoirgintí bheidh sa léas frith-dhílse sin agus féadfaidh a údarú déanamh an léasa fhrith-dhílse sin do chur ar athló go dtí go mbeidh an tsuim airgid sin caithte amhlaidh.

(2) Tuigfear léas frith-dhílse deonfar fén gCuid seo den Acht so do bheith ina ghreamú ar an léas tógála no ar an léas dílse (pe'ca aca é) fé n-a raibh an talamh a bheidh sa léas frith-dhílse sin ar seilbh roimhe sin ag an té dá ndeonfar an léas frith-dhílse sin, agus an leas a bheidh ag an léasaí fén léas frith-dhílse sin beidh sé fé réir aon chearta no cothroma thiocfaidh as an léas frith-dhílse sin do bheith ina ghreamú amhlaidh.

An Coimisinéir Luachála do thabhairt chonganta don Chúirt fé Chuid V.

49. —(1) Má dheineann an Chúirt téarmaí léasa fhrith-dhílse do shocrú fén gCuid seo den Acht so féadfaidh an Chúirt agus, má iarrann aon pháirtí le n-a mbaineann uirthi é, déanfaidh a chur fé ndeár go gcuirfear go dtí an Coimisinéir Luachála agus Suirbhéir Teorann iarratas ar luacháil, ar mheastachán, no ar ráiteas i dtaobh éinní áirithe bhaineann leis na téarmaí sin do shocrú agus féadfaidh chuige sin socrú na dtéarmaí sin do chur ar athló.

(2) Ar fháil iarratais fén alt so dho, cuirfidh an Coimisinéir sin fé ndeár an luacháil, an meastachán, no an ráiteas san a bheidh luaidhte san iarratas san d'ullamhú agus do chur chun na Cúirte maraon le cuntas ar an táille, agus í áirmhithe do réir rialachán do rinne an tAire Airgid, is iníoctha air.

(3) Beidh páirtí ar bith le n-a mbaineann i dteideal cóip de luacháil, de mheastachán, no de ráiteas do bhéarfaidh an Coimisinéir sin don Chúirt do réir an ailt seo d'fháil ón gclárthóir contae ach íoc aiste do réir an ráta bheidh inéilithe do réir dlí de thurus na huaire ar chóipeanna de scríbhinní do gheibhtear ón Oifig Cúirte Cuarda.

(4) An táille is iníoctha fén alt so ar luacháil, ar mheastachán, no ar ráiteas a chuirfidh an Coimisinéir sin chun na Cúirte do réir an ailt seo, isé duine no daoine ar a mbeidh a muirear agus íocfaidh leis an gclárathóir contae í ná pé páirtí no pé páirtithe, agus i pé cionúireachtaí, ordóidh an Chúirt agus déanfaidh an clárathóir contae í d'íoc isteach sa Stát-Chiste no í do chur chun tairbhe dho i pé slí ordóidh an tAire Airgid.

(5) Má cuirtear iarratas fén alt so chun an Choimisineura san ar iarratas páirtí, ansan, nuair a bheidh an Chúirt ag socrú téarmaí léasa fhrith-dhílse féachfa sí don luacháil, don mheastachán no don ráiteas do thug an Coimisinéir sin uaidh.

Srianta leis an gceart chun léasa fhrithdhílse.

50. —(1) Má rinne an té do gheibheann an cíos do cuireadh ar cosnamh le léas tógála léas frith-dhílse ar an talamh no ar aon chuid den talamh sa léas tógála san do thabhairt uaidh roimh an 31adh lá de Mhárta, 1931, no má rinne sé, do réir chó-aontuithe infheidhmithe do rinneadh roimh an 31adh lá de Mhárta, 1931, léas frith-dhílse ar an talamh no ar aon chuid den talamh sa léas tógála san do thabhairt uaidh an 31adh lá de Mhárta, 1931, no dá éis sin, ní bheidh éinne i dteideal léasa fhrith-dhílse ar an talamh ná ar aon chuid den talamh sa léas frith-dhílse sin do rinneadh amhlaidh d'fháil fén gCuid seo den Acht so.

(2) Má deintear, tar éis an Achta so do rith, léas (dá ngairmtear an léas frith-dhílse reachtúil san alt so) ar aon talamh do thabhairt i bhfuirm léasa fhrith-dhílse do léas tógála, agus gurb é duine thabharfaidh an léas san uaidh ná duine ar a mbeidh sé de cheangal, fén gCuid seo den Acht so, léas ar an talamh san i bhfuirm léasa fhrith-dhílse don léas tógála san do thabhairt uaidh agus gurb é duine gheobhaidh an léas san ná duine ag a mbeidh teideal (tar éis toilithe no gan toiliú duine eile d'fháil) an léas san d'fháil fén gCuid seo den Acht so, beidh na léasanna so leanas gan bhrí gan éifeacht, sé sin le rá, gach léas—

(a) a tabharfar tar éis an Achta so do rith, pe'ca roimh an léas frith-dhílse reachtúil do thabhairt no dá éis sin a tabharfar é, agus

(b) in a mbeidh an talamh no an chuid den talamh a bheidh san léas frith-dhílse reachtúil, agus

(c) a tugtar i bhfuirm léasa fhrith-dhílse don léas tógála san, agus

(d) gurb é thabharfaidh uaidh é ná duine ar a mbeidh sé de cheangal fen gCuid seo den Acht so léas frith-dhílse ar an talamh sa léas tógála san do thabhairt uaidh, agus

(e) gurb é gheobhaidh é ná duine ná fuil i dteideal léasa fhrith-dhílse ar an talamh ná ar aon chuid den talamh atá sa léas frith-dhílse reachtúil d'fháil fén gCuid seo den Acht so no (agus é i dteideal an léasa fhrithdhílse sin d'fháil amhlaidh ach toilithe an duine dar tugadh an léas frith-dhílse reachtúil do bheith aige) ná fuair an toiliú san.

(3) Ní bheidh duine ar bith i dteideal léasa fhrith-dhílse d'fháil fén gCuid seo den Acht so ar an talamh ná ar aon chuid den talamh i léas tógála má dheineann an té do gheibheann an cíos do cuireadh ar cosnamh leis an léas tógála san a chur ina luighe ar an gCúirt—

(a) go bhfuil sé ar aigne bona fide no gur chó-aontuigh sé iomlán na foirginte ar an talamh sa léas tógála san no cuid mhaith di do leagadh agus d'ath-thógáil no d'athdhéanamh; no

(b) go dteastuíonn uaidh seilbh an tailimh sin, agus é folamh, d'fháil chun scéime feabhsuithe mhaoine gur cuid di an talamh san do chur i bhfeidhm; no

(c) ar réasún ar bith, ná beadh sé do réir dea-bhainistí estáit an léas frith-dhílse sin do dheonadh.

(4) Más rud é, ar fhoras dá luaidhtear i mír (a) no i mír (b) den fho-alt deiridh sin roimhe seo den alt so, go ndiúltófar d'iarratas ar léas frith-dhílse fén gCuid seo den Acht so agus ná déanfaidh an té bheidh ag cur i gcoinnibh an iarratais sin ar an bhforas san, laistigh d'aimsir réasúnta, an aigne, an có-aontú, no an rún (pe'ca aca é) do chur i bhfeidhm gur mar gheall air do diúltadh don iarratas san, beidh an duine sin ciontach i ndísbeagadh Cúirte agus beidh sé inphionósuithe dá réir sin.

Cearta foléasaithe i gcás deireadh do chur le léas tógála tré dhíshealbhú no tré ath-iontráil.

51. —Má cuirtear deireadh le léas tógála (sara ragha sé in éag tré imeacht aimsire) tré dhí-shealbhú mar gheall ar gan cíos d'íoc, ar chumhnant do bhriseadh no ar éinní eile no tríd an léasóir d'fheidhmiú comhachta ath-iontrálta mar gheall ar chumhnant no coinníoll sa léas tógála san do bhriseadh, beidh éifeacht ag na forálacha so leanas, sé sin le rá:—

(a) ní chuirfidh an dí-shealbhú ná an ath-iontráil sin deireadh le haon fho-léas atá ar an talamh no ar aon chuid den talamh sa léas tógála san agus atá in fho-léas díreach fén léas tógála san agus fós in a léas dílse;

(b) an duine thiocfadh mara mbeadh an t-alt so chun bheith i dteideal, de bhuadh an dí-shealbhuithe no na hathiontrála san, seilbhe an tailimh sa bhfo-léas san tiocfa sé chun bheith agus beidh sé i dteideal na frith-dhílse ar an bhfo-léas san agus i dteideal sochair an chíosa a cuireadh ar cosnamh leis an bhfo-léas san agus na gcumhnant agus na gcoinníoll atá sa bhfo-léas san;

(c) tiocfaidh an fo-léas san chun bheith agus beidh sé ina léas tógála do réir bhrí an Coda so den Acht so agus bainfidh an Chuid seo den Acht so leis dá réir sin.

Iarrataisí do chur fé bhráid na Cúirte.

52. —Má eiríonn aon aighneas, ceist, no deacracht maidir le ceart duine ar bith chun léasa fhrith-dhílse fén gCuid seo den Acht so, maidir leis na téarmaí ar a ndeonfar an léas san, no maidir le héinní eile bhaineann leis an léas san do dheonadh, féadfaidh aon pháirtí le n-a mbaineann iarratas do chur fé bhráid na Cúirte agus féadfaidh an Chúirt pé ordú do dhéanamh is gá do réir chirt agus féadfaidh go sonnrách a shocrú cadiad na téarmaí ar a ndeonfar an léas san.

Ceart ag léasaí frith-dhílse leanúint i seilbh.

53. —Má deontar léas frith-dhílse fén gCuid seo den Acht so, roimh dhul in éag don léas tógála dá mbeidh sé frith-dhílseach, do dhuine bheidh i ngabháltaíocht na talmhan a bheidh sa léas frithdhílse sin mar fho-thionónta (díreach no nea-dhíreach) don léasaí fén léas tógála san, beidh an duine sin i dteideal leanúint i ngabháltaíocht na talmhan san o dhul in éag don fho-thionóntacht san aige go dul in éag don léas tógála san agus ar feadh ré na gabháltaíochta san tuigfear gur tionónta é, ar théarmaí na fo-thionóntachta san (sa mhéid go mbainfidh leis an gcás), don té do bheadh de thurus na huaire i dteideal bheith i seilbh agus i ngabháltaíocht na talmhan san mara mbeadh an t-alt so.

Daoine fé cheangal léas frith-dhílse do dheonadh.

54. —(1) Má bhíonn duine i dteideal fén gCuid seo den Acht so léas frith-dhílse d'fháil ón té (dá ngairmtear an léasóir tógála san alt so) do gheibheann an cíos do cuireadh ar cosnamh le léas tógála, beidh ar an léasóir tógála an léas frith-dhílse sin do dheonadh don duine sin.

(2) Má sé cuma go mbeidh seilbh ag léasóir tógála ar an talamh go gceanglann an Chuid seo den Acht so air léas frith-dhílse air do dheonadh ná fé léas ar feadh téarma is giorra ná an téarma gur ina aghaidh a deonfar an léas frith-dhílse sin, beidh ar ghar thiarna tighe an léasóra thógála agus ar pé tiarnaí tighe uachtaracha is gá (más gá éinne acu) bheith páirteach sa léas fhrithdhílse sin do dheonadh.

(3) Más rud é, maidir le duine go gceanglann an t-alt so air léas frith-dhílse do dheonadh no bheith páirteach ina dheonadh nách féidir dó do réir dlí an léas frith-dhílse sin do dheonadh ná bheith páirteach ina dheonadh (pe'ca aca é), toisc gur iontaobhaí é no ionadaí pearsanta no duine eile go gcomhacht iontaobhaí no toisc gur mion-aoiseach é no toisc gan ach estát le n-a shaol no do shliocht áirithe no estát teoranta eile do bheith aige no toisc cumhnanta sriantacha do bheith sa léas fé n-a mbeidh seilbh aige, féadfaidh an Chúirt le hordú, ar iarratas páirtí ar bith le n-a mbaineann, comhacht do thabhairt don duine sin an léas frithdhílse sin do dheonadh no bheith páirteach ina dheonadh (pe'ca aca é).

(4) Más rud é, maidir le duine go gceanglann an t-alt so air léas frith-dhílse do dheonadh no bheith páirteach ina dheonadh, gur mion-aoiseach an duine sin no gur duine é nách slán meabhair no nách féidir é d'fháil, no go ndiúltóidh sé don léas san do chríochnú no go dteipfidh san air, féadfaidh an Chúirt, ar iarratas duine ar bith le n-a mbaineann, oifigeach don Chúirt do cheapadh chun an léasa san do chríochnú thar ceann agus in ainm an té ar a mbeidh an ceangal san agus leis sin beidh críochnú an léasa fhrith-dhílse sin ag an oifigeach san thar ceann agus in ainm an duine sin chó héifeachtúil chun gach críche is dá mb'é an duine sin féin do chríochnódh é.